«Μέρες
Οργής» Ευρυδίκη Λειβαδά – Γεράσιμος Σ. Γαλανός
ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΟΥ
ΤΑ ΔΥΟ ΜΟΥ ΑΔΕΛΦΙΑ
6,5 ΚΑΙ 2,5 ΕΤΩΝ ΤΟΝ ΔΙΟΝΥΣΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΕΙΔΗ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΑΠΠΟΥ ΜΟΥ ΚΑΙ ΓΙΑΓΙΑ ΜΟΥ
Η ΔΕ ΜΗΤΕΡΑ ΜΟΥ ΣΤΕΛΛΑ ΘΑΜΜΕΝΗ ΣΤΑ ΜΠΑΖΑ ΤΗΣ ΑΝΑΛΗΨΗΣ ΟΠΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΞΕΘΑΨΕ ΣΟΒΑΡΑ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΕΝΗ
Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΕ ΤΑ ΧΕΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΥ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΑΛΑΙΟΥΣ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΕ Ο ΠΑΤΕΡΑΣ ΜΕ ΤΑ ΜΑΤΩΜΕΝΑ ΧΕΡΙΑ ΠΟΥ ΞΕΘΑΨΕ ΤΗΝ ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΚΑΙ ΕΘΑΨΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΡΙΝΑ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΛΗΨΗ . ΕΝ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΝΑ ΜΕΤΑΦΕΡΕΙ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΗ ΤΟΥ ΤΗΝ ΒΑΡΙΑ ΤΡΑΥΜΑΤΙΣΜΕΝΗ ΜΗΤΕΡΑ ΜΟΥ ΣΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΟΠΟΥ ΘΑ ΤΟΥΣ ΜΕΤΕΦΕΡΕ Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΜΕ ΤΑ ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΠΛΟΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ ΣΤΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ .
ΕΓΩ ΓΕΝΝΗΘΗΚΑ ΤΟ 1954 ΔΕΝ ΘΑ ΞΕΧΑΣΩ ΟΜΩΣ ΠΟΤΕ ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΜΟΥ ΑΦΗΓΗΘΗΚΑΝ ΟΙ ΣΥΓΧΩΡΗΜΕΝΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΜΟΥ .
ΕΥΧΟΜΕΝΟΣ ΟΠΩΣ ΜΟΥ ΕΛΕΓΑΝ ΚΑΙ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΜΟΥ ΝΑ ΜΗΝ ΖΗΣΟΥΜΕ ΠΟΤΕ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΗΜΕΡΑ ΤΩΝ ΣΕΙΣΜΩΝ
ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ ΚΑΙ ΣΑΣ ΤΙΜΩ ΤΟ ΜΟΝΑΧΟΠΑΙΔΙ ΣΑΣ ΣΑΚΗΣ ΒΟΥΤΟΣ
Ο ΕΝ ΑΡΧΗ ΛΟΓΟΣ
Στη μέση της Ιόνιας θάλασσας, ένα νησί ακροβατεί πάνω σε ένα τεκτονικό ρήγμα. Η Κεφαλλονιά που, για αιώνες τώρα αντιπαλεύει με τον Εγκέλαδο γιατί, η Φύση είχε την απρονοησία να την τοποθετήσει πάνω στο στόμα του θεού των σεισμών. Έτσι, είναι άπειρες οι φορές που δέχτηκε την οργή του.
Οι συχνοί συντιναγμοί όμως, επέδρασαν -και συνεχίζουν να επιδρούν- εκτός από τη γεωμορφολογία –και στην ψυχοσύνθεση των κατοίκων. Υπόγειες λίμνες, καυστικά φαινόμενα, σπηλιές που γέννησαν μύθους, θάλασσες, χάος και μυστήρια, μαζί με τα ιδιαίτερα σημάδια πάνω στον χαρακτήρα των Κεφαλλήνων καθιστούν, νησί και νησιώτες, μοναδικούς.
Στη διάρκεια των αιώνων, σειρά σεισμών αφάνιζε κατά τακτά και μη διαστήματα, την Κεφαλλονιά και μαζί με τον τόπο μας- και τα γειτονικά νησιά: Ζάκυνθος και Ιθάκη και η απέναντι πλευρά της Πελοποννήσου και της Στερεάς πλήρωναν την οργή της φύσης. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο οι συγκαιρινοί έβλεπαν τη γη κάτω από τα πόδια τους να αποσείει αναπάντεχα, ανεπιστρεπτί τη ζωή τους. Να ρουφάει ετσιθελικά τα υπάρχοντά τους. Να ισοπεδώνει απρόβλεπτα τον κόσμο τους. Να εξοντώνει άσπλαχνα τους αγαπημένους. Και αποσβολωμένοι παρακολουθούσαν τη συμφορά, αδύναμοι και μικροί μπρος στο ανείπωτο κακό που δεν είχε τελειωμό. Υπήρξαν όμως και διαστήματα που η γη ξεκουραζόταν, θαρρείς και έπαιζε με τους «παράτολμους και θρασείς» ανθρώπους που αποφάσιζαν να ξανασηκώσουν πέτρα στην πέτρα τα σπίτια τους. Στο απρόσμενο γήινο τίναγμα, απαντούσαν με πείσμα, υπομονή και αισιοδοξία. Και μετά, πάλι από την αρχή. Κύκλος αέναος, που κάποιες φορές μάλιστα, έμοιαζε ο Εγκέλαδος να είχε καταπιεί χρονοδείκτη.
ΑΥΤΟΣ Ο ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ...
Χρονολόγιο του συντιναγμού μέσα από τον αθηναϊκό και ξένο τύπο της εποχής
Και φτάνουμε στο 1953, στον Αύγουστο, που η Κεφαλλονιά συνέχιζε την ήρεμη πλεύση της στο Ιόνιο.
• 9 του μηνός, ημέρα Κυριακή , στην ώρα της λειτουργίας, στις 9 και 41΄ το νησί νοιώθει ένα πρώτο αλαφροσάλεμα. Οι κάτοικοι δεν μπορούν να αντιληφθούν τι θα επακολουθούσε. Στη μνήμη των γεροντότερων όμως, έρχονται εικόνες από παλιότερες καταστροφές και κάποιοι, –σοφοί καθώς έχουν γίνει από τα χρόνια-, ανιχνεύουν αλάθευτα σημάδια της φύσης, αυτά που – κατά τη λαϊκή σοφία- προλέγουν τις μεγάλες καταστροφές. Καταμεσής της ανησυχίας, φτάνουν κι οι πρώτες πληροφορίες: η Ιθάκη και η Πύλαρος έχουν αρκετούς τραυματίες και κάμποσα κατεστραμμένα σπίτια. «Ο σεισμός της 9ης Αυγούστου» γράφει η «Αθηναϊκή» «παρήγαγεν ενέργεια ίσην προς 1750 εκατομμύρια ωριαία κιλοβάτ, που ισοδυναμούν περίπου προς 63 ατομικάς βόμβας».
• Ξημερώματα Δευτέρας, 10 του Αυγούστου και η σεισμική δραστηριότητα καλμάρησε. Κάποιοι κάτοικοι που είχαν ανεβεί στα ασφαλή ψηλώματα, καθώς πίστεψαν πως τούτο το «κακό» καταλάγιασε, γύρισαν στα νοικοκυριά και στις δουλειές τους.
• Κι επειδή σύμφωνα με τον ιστορικό Πλίνιο «όπου έσεισε θα ξανασείσει», μέσα στην αυγουστιάτικη νυχτερινή ζέστη και λίγο πριν ξημερώσει η Τρίτη, 11 του μηνός , στις πεντέμισι τα χαράματα, η Σάμη και όλη η ανατολική πλευρά του νησιού συγκλονίστηκαν από ένα νέο σεισμικό κύμα. «Μέσα εις το ημίφως της χαραυγής ένα δαιμονικό βουητό συνετάραξε την πρωινή γαλήνη και ευθύς αμέσως το παν συνεκλονίσθη. Πανδαιμόνιον πατάγων, κρότων, κραυγών επηκολούθησεν. Ήτο κάτι το ασύλληπτο. Ενώ μεγάλοι όγκοι χωμάτων και βράχων απεσπώντο από τα ύπερθεν όρη και λόφους, κύματα εξορμούν εκ της θαλάσσης προς την ακτήν και αντιθέτως, ως αστραπιαία άμπτωτις και παλίρροια και οι ανοικτοί χώροι ήνοιγον ως να εσφάγησαν από πελωρίαν αόρατον μάχαιραν, τα σπίτια κατέρρεον. Κραυγαί πόνου, απελπισίας και τρόμου ηκούοντο» .
Το ρολόϊ για την όμορφη παραλιακή πολίχνη, έδειξε ώρα μηδέν. Αρκετοί από τους Σαμικούς, βρέθηκαν στην παραλία, πιστεύοντας ως μόνο δρόμο σωτηρίας αυτόν που άπλωνε μπροστά τους η θάλασσα. Μπήκαν σε βάρκες και σε βενζίνες και έφτασαν στο α/π «Μιαούλης» όπου τους προσφέρθηκε αμέριστη βοήθεια. Όσοι μπόρεσαν να πάνε σε ξέφωτα, κοιτιόνταν με τα μάτια γεμάτα απορία και πόνο, και αναρωτιόνταν πού βρίσκονται οι άνθρωποί τους, οι συγγενείς και οι φίλοι, οι γείτονες, οι άνθρωποι που συναπάντεναν καθημερινά, αυτοί, οι αγαπημένοι; Τραυματίες αρκετοί! Άλλοι τόσοι νεκροί και αγνοούμενοι. Οι μετακινήσεις δυσκολότατες. Στους δρόμους, στα καντούνια και στις ρούγες, σωροί ερειπίων έκρυβαν -θαρρείς επιμελημένα μέσα στο ατημέλητο- τα λιθόστρωτα οδοστρώματα. Οι ειδήσεις ασαφείς και με μεγάλη καθυστέρηση. Στο πρόσωπο των νεκρών του σεισμού της Σάμης, ας σταθεί η μνήμη στον Θεμιστοκλή Δευτεραίο, που, προσφέροντας τις υπηρεσίες του σε ασθενή σε ένα φαρμακείο, πλακώθηκε μαζί με αυτόν, κρατώντας το ιώδιο στο χέρι. Οι υπάλληλοι του ΟΤΕ για να αποκαταστήσουν την επικοινωνία, διένυσαν την απόσταση Σάμη-Αργοστόλι με τα πόδια.
«Ολόκληρος η Β.Α. Κεφαλληνία δίδει την όψιν νεκροταφείου» αναγράφεται στην «Καθημερινή» της 12ης Αυγούστου. Μαζί με τη Σάμη και την Ιθάκη ισοπεδώθηκαν τα χωριά του Πυργιού, των Πρόννων, του Ελειού, της Εικοσιμίας. Υπήρξαν όμως ζημιές και στα άλλα μέρη του νησιού. Ο σεισμός πήρε μαζί του μια για πάντα, το μεράκι των πετροκόπων, των κτιστών. Σβήστηκε το χρώμα που έδινε ταυτότητα στα χωριά μας. Εξαφανίστηκε δια μιας ο αγροτικός χαρακτήρας, χάθηκε η παράδοση. Αλαφιασμένοι οι κάτοικοι σηκώθηκαν από τα κρεβάτια τους και έτρεχαν χωρίς να έχουν συγκεκριμένο προορισμό.
Οι δρόμοι, όλοι σχεδόν, είχαν υποστεί τεράστιες καταστροφές. Στο Αργοστόλι «η προκυμαία της πόλεως ηχρηστεύθη εξ ολοκλήρου» , «ετραυματίσθησαν δε σοβαρώς χωροφύλακες συνεπεία της πτώσεως των επάλξεων των φυλακών» . Κατέρρευσε το μέγαρο της Γεωργικής Σχολής που στεγαζόταν σε αυτό και το παράρτημα του Χημείου του Κράτους. Οι γιατροί Ζαφειρόπουλος, Δανάλης, Μαρκέτος, Χάλδας, Βανδώρος, Σιμωτάς, Τσιλιμιδός παρείχαν,όπου υπήρχε ανάγκη, άμεση βοήθεια. Η παιδίατρος Παπαζημούρη περιέθαλψε τα 23 νήπια του Ορφανοτροφείου και τα μετέφερε στο αρματαγωγό «Αλφειός». Στο Ληξούρι οι γιατροί Πυλαρινός και Αλιβιζάτος μετέφεραν στο Αργοστόλι τους βαρύτατα τραυματισθέντες. Ο Ι.Ν. του Αγίου Γερασίμου υπέστη ζημιές όταν κατέρρευσε η ανατολική του πτέρυγα. Οι προσκυνητές που είχαν φθάσει την Τρίτη με το πλοίο της γραμμής «Κωστάκης Τόγιας» στο Αργοστόλι, δεν κατέβηκαν από το σκάφος . Ο δρόμος προς τον Πόρο, στην περιοχή μεταξύ Ατσουπάδες και Χιονάτα και σε μήκος περίπου 3 χιλ. «μετεβλήθη εις ρύακα». Ο δρόμος προς τη Σάμη, στη θέση Αγραπιδιές και σε μήκος 1 χιλ. υπέστη ολική καθίζηση. Υπέστη ζημιές το Φρούριο της Άσσου. Στο Βαθύ έγιναν ακατάλληλα τα 750 από τα 800 σπίτια του. «Τρομερόν υπήρξε το θέαμα όταν συνεπεία παλιρροίας η παραλιακή οδός εκαλύφθη από θαλάσσια ύδατα εις ύψος μέχρι ½ μ. Οι έντρομοι κάτοικοι του Βαθέως είχαν την εντύπωσιν ότι ολόκληρος η πόλις κατεποντίζετο. Η θάλασσα πέριξ της νήσου Ιθάκης στροβιλίζεται με αφάνταστον ορμήν» . «Με πρωτοφανή ηρωϊσμόν και αυτοθυσίαν οι ιατροί Μαρκέτος, Τσουκαλάς, Μολυβάς και Μαγουλάς περιέρχονται την πληγείσαν περιοχήν παρέχοντες πάσαν δυνατήν βοήθειαν. Ο φαρμακοποιός Καραβίας ήνοιξε με κίνδυνον της ζωής του, το ετοιμόρροπον φαρμακείον του και διένειμε δωρεάν φαρμακευτικόν υλικόν» .
«Ο κρατικός μηχανισμός εκινήθη όσο ταχύτερον του επέτρεπε το απροσδόκητον του γεγονότος» . Στην Ιθάκη προσέτρεξε ο Υπουργός Πρόνοιας Αδαμόπουλος συνοδευόμενος από υγειονομικό μηχανικό και ενημέρωσε με τηλεγραφήματα για την τραγική κατάσταση του νησιού και την ανάγκη άμεσης αποστολής βοήθειας. Την 11η Αυγούστου είχε αποπλεύσει το αρματαγωγό «Λήμνος» από τον Πειραιά προς το Αργοστόλι μεταφέροντας τρόφιμα και υλικά (ξυλεία, φάρμακα, ρουχισμό). Δύο υγειονομικά συνεργεία, καθώς και συνεργεία του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, στάλησαν με έκτακτα πλωτά μέσα από την Πάτρα και εγκαταστάθηκαν στη Σάμη και στη Ζάκυνθο. Παράλληλα διετάχθη από τον Υπουργό Εθνικής Άμυνας Π. Κανελλόπουλο στρατιωτικό συνεργείο με γιατρούς, νοσοκόμες, ρουχισμό και υγειονομικό υλικό, ο λόχος μηχανικού της 7ης Μεραρχίας και ηλεκτροτεχνίτες του Βασιλικού Πολεμικού Ναυτικού, να κατευθυνθούν με ντακότες στον Άραξο και από εκεί, με το αρματαγωγό «Αξιός» να μεταβούν στα νησιά. Παράλληλα δε, άρχισαν οι έρανοι για τα θύματα της σεισμικής καταστροφής .
Πολλοί προαισθάνονταν την ολοκληρωτική καταστροφή. Μια καταστροφή που πλησίαζε κινούμενη απειλητικά και κυκλοτερώς από τα ανατολικά προς τα δυτικά και που σε λίγες ώρες θα έμελλε να αφανίσει το Αργοστόλι και το Ληξούρι.
Θα πρέπει δε να σημειωθεί πως, εκτός από τη Ζάκυνθο κτυπήθηκε ο Πύργος, η Κυλλήνη, τα Λεχαινά, η Αμαλιάδα, το Βαρθολομιό, η Γαστούνη, η Ανδραβίδα, η Πάτρα, η Λευκάδα, η ευρύτερη περιοχή του Αγρινίου, το Μεσολόγγι.
• Την άλλη μέρα, Τετάρτη, 12 Αυγούστου και ώρα 11 και 25΄ , «οι δαίμονες του Εγκέλαδου» χτύπησαν με μεγαλύτερη ορμή το Αργοστόλι και το Ληξούρι. Η ένταση του σεισμού ήταν 7,2 της κλίμακας Ρίχτερ και πέρα από την ισοπέδωση, τη σκόνη, τους νεκρούς, τους τραυματίες, άνοιξε και το έδαφος της Κεφαλλονίτικης γης δείχνοντας έτσι την δύναμη που ήταν φυλακισμένη στα έγκατά της.
«Το Αργοστόλι και το Ληξούρι ανήκουν ως πόλεις εις την ιστορίαν ». Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, σωριάστηκαν πόλεις και χωριά και μαζί τους, εκτός από τις απώλειες σε έμψυχο δυναμικό, ισοπεδώθηκαν και τα όνειρα ενός φιλόπονου λαού. «Ένα γιγάντιο χέρι είχε πιέσει τας στέγας των σπιτιών, τα οποία κατέρρευσαν αμέσως» . Πανικός και κίτρινο κουρνιαχτό, φωτιά, δάκρυα, αναζήτηση, απελπισία, αγανάκτηση, δέος, φόβος, αβεβαιότητα, αστάθεια, έκαμαν τον κόσμο να νοιώσει εγκατάλειψη από τις θεϊκές δυνάμεις. Το εικονογραφημένο γαλλικό έντυπο «Λε Πατριότ Ιλλυστρέ» γράφει για «μια καταστροφή της οποίας το μέγεθος ξεπερνά κάθε φαντασία» .
«Την 11.25 πρωινήν ενώ ανέμενα έξωθι του τηλεγραφείου δια να αποστείλω ανταπόκρισιν ήρχισεν η παραλία να αναπηδά και φοβεροί υποχθόνιοι κρότοι ενέσπειραν έξαλλον πανικόν ενώ η γη εσχίζετο υπό τους πόδας του εμφόβου πλήθους. Την στιγμήν εκείνην ήρχισαν να αποσπώνται αι σιδηροδοκοί μεγάλου υποστέγου της προβλήτος και πίπτουσαι μετά πατάγου να ακρωτηριάζουν τους διερχομένους τροχάδην κατοίκους. Παραλλήλως ήρχισαν να καταρρέουν τα κτίρια και να καταπλακώνουν τους διωκομένους από την θεομηνίαν Κεφαλλήνας. Κραυγαί εξάλλου φρίκης και τρόμου ηκούοντο από παντού, ενώ πυκνά σύννεφα κονιορτού, εκάλυψαν τα πάντα τυφλώνοντας τους φυγάδες» . «Χαρακτηριστικόν της σφοδρότητος του σεισμού είναι ότι εις το Αργοστόλιον ηνοίχθησαν τα μνημεία των νεκρών .. η πόλις παρουσιάζει εικόνα τραγικήν ως εάν εγένετο ανηλεής αεροπορικός βομβαρδισμός» .
«Ποιους να πρωτοκλάψει κανείς» λέει στο χρονογράφημά του ο Κώστας Βάρναλης με τίτλο «Οι σεισμοί» στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος» της 14ης Αυγούστου, «τους ζωντανούς ή τους αποθαμένους; Τον εαυτό του ή τους άλλους; Και μήπως μας μείνανε δάκρυα τόσους αιώνες; Αυτόν το δύστυχο λαό τόνε βαράνε χρόνια, από μέσα κι απόξω, άνθρωποι και …Θεοί. Άνθρωποι που λένε πως τον αγαπάνε και Θεοί που, λέει αυτός πως τον αγαπάνε…Κακότυχα νησιά. Κακότυχη Ελλάδα. Κανένας άλλος τόπος δεν είναι τόσο εγκαταλελειμμένος στην οργή των στοιχείων…Θα μπορούσαν αυτά τα χρήματα της «βοηθείας» και τα δάνεια των δις και των τρις και τα λογής εφόδια που τα φαγε η ολιγαρχία να διατεθούνε για …την ανοικοδόμηση των σεισμοπλήκτων περιοχών με σπίτια αντισεισμικά... Στη συμφορά της Επτανήσου το Κράτος έτρεξε να στείλει... συλλυπητήριο τηλεγράφημα. Και στρατό να... συλλάβει τους φυλακισμένους –πολιτικούς εξορίστους- να μη φύγουν »!
Σπίτια με εκπληκτικές προσόψεις, έργα απαράμιλλης τέχνης στις πανέμορφες πλατείες, καλαίσθητοι, δενδροφυτευμένοι δρόμοι, αξιόλογοι ναοί μοναδικής τέχνης, πλήθος ευαγών ιδρυμάτων και ευεργετικών κληροδοτημάτων, μουσεία, θέατρα, συλλογές σπανίων έργων , όλα όσα μαζί με την πνευματική και καλλιτεχνική ζωή έκαναν το Αργοστόλι και το Ληξούρι μοναδικές στον Ελλαδικό χώρο πολιτείες, κείτονταν σε «νέφη κονιορτού που δίδουν την εικόνα εκρήξεων καπνογόνων βομβών» . «Όταν ο άνεμος εκαθάρισε την ατμόσφαιραν το θέαμα μιας υπέρ πάσαν φαντασίαν καταστροφής, ενός ολοκληρωτικού αφανισμού χωρίς προηγούμενον, παρουσιάσθη ενώπιον των οφθαλμών μας. Εζούσαμε» . «Όλα είναι κομμάτια ερείπια καπνισμένα και η μυρωδιά του θανάτου ίπταται πάνω από τον πληθυσμό τον πεινασμένο και κυρίως διψασμένο » γράφει η γαλλική εφημερίδα «Νουβέλ ντε Γκρές» .
«Ο Αμερικανός στρατιωτικός ακόλουθος συνταγματάρχης Όντελ επέταξεν με δικινητήριον αεροπλάνον υπεράνω των σεισμοπαθών περιοχών... εκατοντάδες αστέγων κατοίκων της Κεφαλληνίας εκίνουν τεμάχια λευκών υφασμάτων κάτωθεν του αεροπλάνου ζητούντες βοήθειαν. Το Αργοστόλιον... κατάκειται εις ερείπια με ανεστραμμένους δρόμους και κατεστραμμένας προκυμαίας. Το ίδιον συμβαίνει και με το Ληξούριον... Εκατόν χωροφύλακες υπό τας διαταγάς του επιθεωρητού αντιστρατήγου κ. Γιαννικόπουλου συνεκρότησαν συνεργεία και ανέσυραν πολλά πτώματα από τα ερείπια... ».
«Πρόχειροι δεήσεις προς τον Θεόν επί των κονιορτοποιημένων ερειπίων με μιαν διασωθείσαν οικογενειακήν εικόνα αγίου, συναντώνται συχνά εις όλην την έκτασιν της ισοπεδωμένης πόλεως» .
«Το επίκεντρον των σεισμών ευρίσκεται εις το βαθύ ρήγμα που χωρίζει την Κεφαλληνίαν από την Ιθάκην. Αι τρομακτικώταται σεισμικαί δονήσεις οφείλονται εις μεταθέσεις τεραστίων όγκων του φλοιού της γης... Ο σεισμογράφος του Αστεροσκοπείου Αθηνών εξηρθρώθη λόγω των σεισμών» δηλώνει ο Καθηγητής σεισμολόγος Α. Γαλανόπουλος στην «Ακρόπολη» της 13ης Αυγούστου 1953.
Στην ερώτηση εάν γνώριζε το Αστεροσκοπείο ότι θα γίνονταν σεισμοί, ο Καθηγητής απάντησε: «Βεβαίως εγνώριζεν ότι θα εγένοντο συντόμως σοβαροί σεισμοί εις την περιοχήν αυτήν, αλλά δεν ηδύνατο να καθορισθεί η ημερομηνία. Γνωρίζαμε δηλαδή ότι, η περιοχή Κεφαλληνίας-Ιθάκης έχει «ωριμάσει» για σεισμούς».
Το τηλεγράφημα του Υπουργού Πρόνοιας Αδαμόπουλου προς τον Πρόεδρο της Κυβέρνησης Παπάγο που διαβιβάστηκε από το αρματαγωτό «Αλφειός» στις 4 το απόγευμα της 12ης Αυγούστου αναφέρει: «Η ισχυρά σεισμική δόνησις της 11.25΄πρωινής επέφερεν ολοκληρωτικήν καταστροφήν των πόλεων Αργοστολίου και Ληξουρίου. Ουδεμία οικία έμεινεν ορθία. Δια τας λοιπάς περιφερείας της νήσου Κεφαλληνίας, ελλείψει επικοινωνίας, δεν έχω πληροφορίας περί της δημιουργηθείσης καταστάσεως συνεπεία των συνεχιζομένων σεισμικών δονήσεων. Η κατάστασις ολοκλήρου της νήσου είναι τραγική. Υπάρχει ανάγκη αμέσου αποστολής τμημάτων μηχανικού προς εκκαθάρισιν των ερειπίων, υπό τα οποία υπάρχουν τυχόν νεκροί. Στερούμαι παντός μέσου προς παροχήν βοηθείας εις τους υπό τα ερείπια ευρισκομένους εν ζωή τραυματίας. Αι ανάγκαι δια συνεργεία, υγειονομικόν υλικόν, υδροφόρον, άρτον, τρόφιμα έτοιμα, γάλα και στέγην είναι μεγάλαι. Η κατάστασις είναι τόσον τραγική, ώστε παρίσταται ανάγκη να διατάξετε την δια ταχυτέρων μέσων παροχήν βοηθειών. Ο πληθυσμός της Κεφαλληνίας ευρίσκεται εις την ύπαιθρον και εν απογνώσει. Επιστρέψας εκ Ληξουρίου ευρίσκομαι εις Αργοστόλιον, όπου παραμένω... Τέλος, παρακαλώ όπως διατάξετε αποστολήν ειδικού γεωλόγου».
Ο ίδιος Υπουργός διαβεβαίωσε τους υπαλλήλους του Ο.Τ.Ε. για την ασφάλεια του ογκώδους οικοδομήματος, που είχε πάθει εμφανείς κάθετες ρωγμές. Κι έτσι παρέμειναν τις τελευταίες στιγμές μέσα στο τριώροφο Διοικητήριο, το οποίο τελικά «κατέρρευσε ...και υπό τα ερείπιά του εύρον τραγικόν θάνατον όλοι οι κατ’ εκείνην την ώραν εργαζόμενοι» . Είχαν αποφασίσει να εγκαταλείψουν το κτίριο στις 11 και 30΄ακριβώς, αφού θα είχαν ολοκληρώσει τη μεταφορά των μηχανημάτων σε ασφαλές μέρος. Όμως, ο σεισμός δεν ήταν συνεπής στο ραντεβού και ήλθε νωρίτερα, με αποτέλεσμα να πλακωθούν κατά την έξοδο, αγκαλιασμένοι με τον ασύρματο. «Ο Θεός να τους αναπαύση» σημειώνει ο απεσταλμένος του «Εθνικού Κήρυκα» .
Οι δέκα υπάλληλοι του Τηλεγραφείου, από τις πρώτες ώρες της καταστροφής, στάθηκαν στο καθήκον τους. Δεν θα έφταναν αμέσως τα καράβια και η ξένη βοήθεια στο νησί, αν δεν επέμεναν αυτοί, με στάση ζωής, στην εκπομπή του σήματος: «Βυθιζόμεθα όλοι. Αποστείλατε στόλον παραλάβη αλλόφρονες κατοίκους. Τα πάντα κατεστράφησαν» . Με το ξεκίνημα του μεγάλου σεισμού, έφυγε από την Κεφαλλονιά το μήνυμα που πρόλαβαν και έστειλαν -δευτερόλεπτα πριν πλακωθούν-: «Σεισμός, σεισμός, σεισμός» «S.O.S.».
«Το Πατριωτικόν Ίδρυμα αναλαμβάνει την περίθαλψιν 600 παιδιών των σεισμοπλήκτων περιοχών εις τα κτίριά του... επίσης απέστειλε χθες (ενν. 12 Αυγούστου) (εις Κεφαλληνίαν δυο ιατρούς, τρεις αδελφάς, υγειονομικόν υλικόν και φάρμακα προς βοήθειαν των παιδιών που υποφέρουν εκ της τρομεράς θεομηνίας. Επίσης απέστειλεν τρεις ειδικούς υπαλλήλους και 7.000 τρόφιμα και γάλα εις κόνιν, ώστε αμέσως να παρασκευασθή επί τόπου συσσίτιον και γάλα» . «Το ίδιον Π. ίδρυμα απέστειλεν εις Αργοστόλιον 1.000 οκάδες μακαρόνια, 1.000 οκ. ορύζης, 1.000 οκ. φασόλια, 500 οκ. έλαιον» .
«Χθες την 5ην μ.μ. (ενν. 12 Αυγούστου) με το α/π «Κωστάκης Τόγιας» ανεχώρησε δια το Αργοστόλιον χειρουργικόν συνεργείον του Ερυθρού Σταυρού με επικεφαλήν τον Καθηγητήν κ. Κούριαν» . «Δια της κορβέτας «Πυρπολητής» απεστάλη εκ Πατρών πλήρες νοσοκομειακόν συνεργείον του Ερυθρού Σταυρού εκ 50 κλινών μετά υγειονομικού υλικού, ιατρών και νοσοκόμων... Επίσης απεστάλη ... εν φορητόν νοσοκομείον 25 κλινών δια Σάμην... Δια την πρόχειρον στέγασιν των σεισμοπαθών απεστάλησαν χθες δι’ αποβατικού σκάφους του Βασιλικού Ναυτικού 700 κ.μ. ξυλείας...Ο υπουργός Εθνικής Αμύνης Π. Κανελλόπουλος συνοδευόμενος υπό του αρχηγού του ΓΕΣ αντιστρατήγου Βασιλόπουλου και άλλων αντιπροσώπων των στρατιωτικών αρχών ανεχώρησε χθες την 2.30 μ.μ. αεροπορικώς δια Πάτρας και εκείθεν δια μικράς ακάτου του Β. Ναυτικού εις την Κεφαλληνίαν... Ο κ. Κανελλόπουλος παρέλαβε μεθ’ αυτού το ποσόν των 50.000.000 δρχ... το οποίον έθεσεν εις την διάθεσιν της κυβερνήσεως...Το α/π «Αθήναι» θα φθάση εις το Αργοστόλιον σήμερον την πρωίαν δια την παραλαβήν των κρατουμένων... Ο Υφυπουργός Εμπορίου Π. Παπαληγούρας ανεκοίνωσεν ότι εκτός των ήδη αποσταλέντων τροφίμων άλευρον οκάδες 27.000, ζάχαρις οκάδες 13.000, όρυζα οκάδες 13.000 όσπρια οκάδες 6.000 και γάλα 2.000 κυτία θα σταλούν σήμερον άλευρον οκάδες 14.000, ζάχαρις οκάδες 6.000, όρυζα οκάδες 6.000, φασόλια οκάδες 6.000. Αι ανωτέρω ποσότητες θα μεταφερθούν δια των πλοίων «Έλση» και «Άνδρος» με προορισμόν, του μεν πρώτου τους λιμένας Σάμης και Ιθάκης, του δε δευτέρου τον λιμένα Αργοστολίου. Εκ του Υπουργείου Πρόνοιας απεστάλησαν μέχρι τούδε τα εξής είδη... σκηνές... άρτοι... κλινοσκεπάσματα... ποσότης ξυλείας... » .
«60 Γάλλοι παραθερισταί οι οποίοι ευρίσκοντο εις Κεφαλληνίαν κατά τη διάρκειαν των σεισμών» «παρέσχον κάθε δυνατήν βοήθειαν εις τους τραυματίας δι’ εθελοντικής ομάδος» .
Ο Στρατάρχης Αλ. Παπάγος, Πρόεδρος της Κυβέρνησης απηύθυνε στον Ελληνικό λαό την ακόλουθη έκκληση: «Μια τρομερά εις έκτασιν ζημιών και ανθρώπινα θύματα συμφορά έπληξε τας ωραίας νήσους του Ιονίου...ίσως μέχρι σήμερον ουδέποτε άλλοτε τμήματα της χώρας μας να υπέστησαν μιαν τόσον βαρείαν και κεραυνοβόλον δυστυχίαν... τοιαύτης εκτάσεως καταστροφαί δεν αντιμετωπίζονται και δεν καλύπτονται μόνον με τα κυβερνητικά μέσα, οσονδήποτε άφθονα και με οιονδήποτε ρυθμόν και αν εκδηλωθούν ταύτα.. Αι σεισμόπληκτοι περιοχαί έχουν ανάγκην της συμπαραστάσεως και της αρωγής του συνόλου του λαού. Έλληνες και Ελληνίδες. Όλοι οφείλομεν να βοηθήσωμεν εις το έργον της αντιμετωπίσεως των εκ της μεγάλης αυτής καταστροφής επελθόντων δεινών... Πάσα προσφορά είναι δεκτή... Συνεκρότησα ήδη μεγάλην Επιτροπήν υπό την Προεδρίαν του Αρχηγού της Εκκλησίας δια την διενέργειαν πανελληνίου εράνου προς αντιμετώπισιν των προκυψασών μεγάλων αναγκών... Πιστεύω ακραδάντως πως ο Ελληνικός λαός ο οποίος εις στιγμάς μεγάλων δοκιμασιών παρέσχε υπέροχα δείγματα αλληλεγγύης και αγάπης προς τον πλησίον, θα εισακούση την έκκλησίν μου ταύτην, θα φανή αντάξιος των παραδόσεων και του ονόματός του και θα προσφέρη εκ του υστερήματός του με προθυμίαν πάσαν συνδρομήν» .
• Πέμπτη, 13 Αυγούστου 1953. «Ακόμα ένα εικοσιτετράωρο εφιαλτικής αγωνίας» .
Το κακό όνειρο που διήρκεσε «25 μόνον δευτερόλεπτα» ήταν γεγονός. Τελικός απολογισμός στην Κεφαλλονιά: 386 νεκροί, 730 τραυματίες, 49.800 άστεγοι, 11.182 σπίτια καταστράφηκαν ολοσχερώς και 2.480 έπαθαν ζημιές. Όλος ο τύπος, ελληνικός και ξένος, ασχολείται με τις τραγικές ιστορίες που γεννιώνται κάτω από τα ερείπια, όπου πατέρας θάβει το παιδί, αδελφός τον αδελφό, μάνα θυσιάζεται για να σώσει το βρέφος, νεαροί πλακώνονται για να σώσουν τραυματία. Επώνυμοι και ανώνυμοι, όλοι ένα, κάτω από «το ίδιο πυρόχρωμο σύννεφο» που σκεπάζει τα πάντα.
«Κατόπιν προσωπικής εντολής του στρατάρχου Παπάγου, διετάχθησαν όλα τα πλοία του ελληνικού πολεμικού στόλου, όπως σπεύσουν το ταχύτερον εις τας πληγείσας νήσους ενώ εξάλλου, νέα τμήματα του πεζικού και νοσοκομειακοί στρατιωτικοί σχηματισμοί κατευθύνονται μέσω Πατρών, αεροπορικώς και ακτοπλοϊκώς εις την σεισμόπληκτον περιοχήν. Η κυβέρνησις, εν τη επιθυμία της, όπως ολοκληρώση την εφαρμογήν πλήρους σχεδίου δια την παροχήν περιθάλψεως και διάσωσιν και περίθαλψιν των πληγέντων πληθυσμών, απεφάσισεν επίσης την επίταξιν όλων των σκαφών του εμπορικού στόλου εξ΄όλων των γραμμών» . «Πανελλήνιον σκίρτημα» αναφέρεται στα «Νέα» «ρίπτει βάλσαμον παρηγορίας» .
«Ο 6ος Αμερικανικός Στόλος ετέθη εις την διάθεσιν της κυβερνήσεως. Όλαι αι φιλικαί προς την Ελλάδα Χώραι και Οργανώσεις αποστέλλουν επειγόντως βοήθειαν. Τηλεγραφήματα συμπαθείας των Πρεσβευτών Γαλλίας και Τουρκίας. Ο επιτετραμμένος της Ιταλίας εζήτησε πληροφορίας ... προκειμένου ο Ιταλικός Ερυθρός Σταυρός να έλθη αρωγός εις τους σεισμοπλήκτους... Ο Βρεττανικός Στόλος τίθεται εις την διάθεσιν (της κυβερνήσεως) δια την μεταφοράν εφοδίων, τραυματιών και σεισμοπαθών εν γένει» . «(εν. την πρωίαν της 13ης) κατέπλευσεν εις Κεφαλληνίαν το πρώτο τμήμα του 6ου Αμερικανικού στόλου (με επικεφαλής το Salem ) ... ήρχισεν η διανομή φαρμάκων και ύδατος καθώς και σκηνών αι οποίαι εστήθησαν εις διάφορα σημεία της υπαίθρου» . Ήδη είχε φθάσει στον κόλπο του Αργοστολίου το αντιτορπιλλικό «Daring» .
Η κορβέτα «Πυρπολητής» έστειλε τηλεγράφημα στο Γενικό Επιτελείο Ναυτικού και ανέφερε τα εξής σχετικά με την συμφορά του Αργοστολιού: «Άνδρες, γυναίκες, γέροντες και παιδιά ερρίποντο εις την θάλασσαν δια να αναρριχηθούν επί του πλοίου. Πολλοί των σεισμοπαθών, ιδίως γυναίκες, παρεφρόνησαν, ενώ άλλοι, λόγω των τραυμάτων των δεν δύνανται να μετακινηθούν και αναμένουν από στιγμής εις στιγμήν τον θάνατον. Πολλά μέλη απορφανισθεισών οικογενειών αναζητούν με πρόχειρα μέσα εις τα ερείπια τους προστάτας των, όπως επίσης και αλλόφρονες και κλαίουσαι γοερώς γυναίκες τα καταπλακωθέντα τέκνα των» .
«Από την θάλασσαν έως τα βουνά το Αργοστόλιον είνε μια κόλασις πυρός και ερειπίων» γράφει σε λεζάντα αεροφωτογραφίας το «Έθνος» της 13ης Αυγούστου, ενώ σε άλλη: «Ό,τι απέμεινεν εις την Σάμην κινδυνεύει να κρημνισθή από στιγμής εις στιγμήν. Μετά δυσχερείας προχωρεί το Μηχανικόν εις την κατεδάφισιν των ετοιμορρόπων». «Χωρίς υπερβολήν δια την Κεφαλληνίαν κατά πρώτον λόγον και την Ιθάκην κατά δεύτερον, θα χρειασθή μετά την κατάπαυσιν των σεισμών νέος τοπογραφικός χάρτης ».
• Παρασκευή, 14 Αυγούστου 1953: «Υπό του Αστεροσκοπείου Αθηνών εξεδόθη την πρωίαν το κάτωθι ανακοινωθέν: Από της 6ης εσπερινής της χθες μέχρι της 7ης πρωϊνής της σήμερον οι σεισμογράφοι του Αστεροσκοπείου Αθηνών εσημείωσαν 22 εισέτι μετασεισμικάς δονήσεις εκ των οποίων αι δυο ισχυραί. Η πρώτη των ισχυρών δονήσεων εσημειώθη την 18ην ώραν και η δευτέρα την 5.22 πρωινήν της σήμερον» και στη στήλη «Β’ Έκδοσις»: «Από της 7ης πρωϊνής σήμερον μέχρι της 12.30 π.μ. ανεγράφησαν υπό των σεισμογράφων του Αστεροσκοπείου έτεραι 6 μετασεισμικαί δονήσεις εκ των οποίων η μια την 12.17 ήτο ισχυρά» . «Η νήσος δε της Ιθάκης δεν ημπορεί πλέον να πάθη περισσότερα» .
«Στολίσκος του πολεμικού ναυτικού του Ισραήλ εκ τεσσάρων πλοίων, ευρισκόμενος εις την Μεσόγειον δι’ εκπαιδευτικόν πλουν διετάχθη υπό της Ισραηλιτικής Κυβερνήσεως όπως μεταβή εις τας Ιονίους νήσους και παράσχη κάθε δυνατήν βοήθειαν εις τους σεισμοπαθείς. Ο εν Αθήναις πρόξενος του Ισραήλ επισκεφθείς τον Υπουργό των Εξωτερικών έθεσεν εις την διάθεσιν της Κυβερνήσεως τον στολίσκον αυτόν» .
«Συνεκινήθην βαθύτατα –λέει ο Ναύαρχος Μαουντμπάττεν σε τηλεγράφημα- από την εκδήλωσιν της ευγνωμοσύνης δια την άμεσον βοήθειαν του Βασιλικού Ναυτικού του οποίου τα πλοία πρώτα έφθασαν εις την περιοχήν των σεισμών μετά το Ελληνικόν Βασιλικόν Ναυτικόν. Συνεκροτήθη σύσκεψις με λίαν ικανοποιητικά αποτελέσματα επί του καταδρομικού Daring εις την οποίαν μετέσχον ο Έλλην Υπουργός Αμύνης, οι κυβερνήται των πολεμικών Salem και Daring και άλλαι προσωπικότητες. Κατ’ αυτήν απεφασίσθη η σύστασις διεθνούς συντονιστικής επιτροπής» .
«Ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Μιχαήλ ευρίσκεται επικεφαλής της σταυροφορίας των ξενητευμένων Ελλήνων δια την παροχήν βοηθείας προς τους δοκιμασθέντας εκ των σεισμών κατοίκους της Κεφαλληνίας, της Ζακύνθου και της Ιθάκης» .
«Μετά τους σεισμούς, ένα άλλο κύμα διαχέει την Ελληνικήν γην. Είναι το κύμα της Εθνικής Αλληλεγγύης, της Αδελφικής Στοργής μεταξύ των Ελλήνων. Είναι το πνεύμα της αμοιβαίας υποστηρίξεως. Το Μεγάλο Μυστικό της Ελληνικής αθανασίας, εκείνο που θα κάμη γρήγορα να φυτρώσουν νέα λουλούδια …και να ακουσθούν και πάλι Κεφαλλονίτικες καντάδες εις τους καινούργιους, πιο όμορφους δρόμους του Αργοστολιού και του Ληξουριού. Η συνεργασία και η αγάπη μεταξύ των Ελλήνων θα πραγματοποιήσει εκ νέου το θαύμα του στίχου του Ζανκυθινού Εθνικού ποιητού: … το χάσμα π’ άνοιξε ο σεισμός, ευθύς εγιόμισ’ άνθη…» .
Αν και «είναι αδύνατος η εξακρίβωσις του αριθμού των θυμάτων » οι κατάλογοι των νεκρών και των τραυματιών, καθώς και οι συνεισφορές για την ηθική και υλική ενίσχυση των σεισμοπαθών από Έλληνες και ξένους, αυξάνονται μέρα με τη μέρα και αναγράφονται σε όλες τις σύγχρονες με το σεισμό εφημερίδες. «Πραγματική κινητοποίησις σημειούται εια τας φιλικάς χώρας δια την παροχήν βοηθείας προς τα ατυχή θύματα των σεισμών» σημειώνει σε τίτλο της η « Καθημερινή» και στην εφημερίδα «Εμπρός» διαβάζουμε πως έχουν εγκατασταθεί αερογέφυρες σωτηρίας και πραγματοποιείται: «μια συγκινητική σταυροφορία Ελλήνων, Αμερικανών, Γάλλων, Ιταλών και Ισραηλιτών» . Ιδιαίτερα συγκινητικές είναι οι εκκλήσεις των Ιταλών στον τύπο τους . Η «Τέμπο» γράφει χαρακτηριστικά: «Οι Κεφαλλονίτες, με τον ανθρωπισμό τους μας είχαν κάμει να ξεχάσουμε την εχθρότητα του κατακτητού...Αυτό πρέπει να θυμηθούν σήμερα οι Ιταλοί και να αισθανθούν βαθειά αλληλεγγύη απέναντι στην ελληνική συμφορά και να εκδηλώσουν τη ευγνώμονα στοργή τους απέναντι στους Κεφαλλονίτες. Με αυτά τα ιερά συναισθήματα αδελφοσύνης καλούμε σήμερα τα δημόσια Ιδρύματα και τους ιδιώτες». Κι ενώ στη «Φιγκαρό» ο Andre Rousseaux, αφού περιγράφει την καταστροφή κάνει έκκληση σε διεθνή οργάνωση παροχής βοήθειας, στην Παναγιά στην Τήνο γίνονται δεήσεις για τους σεισμοπαθείς και στα Ομαλά γιορτάζεται ο Άγιος Γεράσιμος .
Στον τόπο του κακού, όπου «η κατάστασις είναι σήμερον ηρεμοτέρα», «δια της θαυμαστής συνεργασίας των Αμερικανών, Βρεττανών αξιωματικών και ανδρών του Ναυτικού, της Χωροφυλακής και όλων των κρατικών αρχών, κάθε στιγμή που περνά ολοκληρούται το έργον της βοηθείας. Σκηναί, κλινοσκεπάσματα, όλα τα είδη των τροφίμων και νερό διανέμονται εις τους διασωθέντας σεισμοπλήκτους, ενώ ταυτοχρόνως ήρχισεν υπό ειδικών συνεργείων το έργον της ερεύνης υπό τα ερείπια των οικιών δια την ανεύρεσιν τυχόν πτωμάτων. Άλλα συνεργεία με μηχανήματα συγκροτούνται δια την διάνοιξιν των οδών από τα ερείπια ως και την αποκατάστασιν της επικοινωνίας με τα εις το εσωτερικόν των νήσων χωρία» .
Μέρος του τότε τύπου στηριζόμενο σε «συγκεκριμένες καταγγελίες θυμάτων που αποδεικνύουν την βραδύτητα της παροχής βοήθειας κατά τα κρισίμους πρώτας ημέρας της καταστροφής και ερημώσεως» και «ενώ οι αρχές παραπαίουν» , έρχεται σε αντίθεση με σχόλια και άρθρα με το υπόλοιπο του τύπου που θεωρεί «ανίερον δημαγωγίαν τον θόρυβον δια την δήθεν καθυστέρησιν περιθάλψεως» και σπεύδει να απαριθμήσει «τα ληφθέντα μέχρι τούδε κυβερνητικά μέτρα» . Απεσταλμένοι των εφημερίδων έφθασαν στην Κεφαλλονιά για να στέλνουν ειδήσεις από τον τόπο του κακού. «Είδα και σφίχτηκε η καρδιά μου από το τραγικό θέαμα που αντίκρυσα», εξομολογείται ο Αλέκος Σακελλάριος στην Απογευματινή και ο Ιωάννης Βουτσινάς στην Βραδυνή προσθέτει «άκουσα το γόο των τραγικών θυμάτων να μου σκίζει τα αυτιά».
«...την εσπέραν (14 Αυγούστου 1953) εκοινοποιήθη προς όλα τα Υπουργεία και τας Γενικάς Διοικήσεις διαταγή του πρωθυπουργού δια… προσωρινήν στέγασιν των χιλιάδων σεισμοπλήκτων εις ξύλινα παραπήγματα» . Μάλιστα, επιδείχθη στα μέλη της Κυβερνήσεως μοντέλο ξύλινου οικίσκου. Παράλληλα από τις πρώτες καταστροφές άρχισε «αγών διασώσεως των θυμάτων από την κόλασιν των ερειπίων» .
• Οι υπόλοιπες μέρες του Αυγούστου
Με αργούς ρυθμούς η ζωή άρχισε να επανέρχεται. «Εκκαθαρίσθησαν αι παραλιακαί οδοί του Αργοστολίου» . «Πολλοί έμποροι ανέσυραν αρκετά εμπορεύματα και είναι έτοιμοι να οργανώσουν υπαίθρια καταστήματα. Οι πλανόδιοι γαλακτοπώλαι ήρχισαν να πωλούν την πρωΐαν βρασμένον γάλα. Πρώτοι ήρχισαν να εργάζωνται υπαιθρίως οι κουρείς» . «Η προσωρινή στέγασις υπό σκηνάς προσεγγίζει την πλήρη συμπλήρωσιν. Ο επισιτισμός του πληθυσμού δια των αφθόνως καταφθανόντων τροφίμων συμπληρούται. Το ηλεκτρικόν εργοστάσιον Αργοστολίου επισκευασθέν ήρχισε λειτουργούν από της χθες. Η ύδρευσις του Αργοστολίου εβελτιώθη επισκευασθέντος του αντλιοστασίου. Ήδη επισκευάζεται και το δίκτυον υδρεύσεως. Η ασφάλεια είναι απόλυτος. Εσημειώθησαν ελάχισται μικροκλοπαί συλληφθέντων των δραστών» .
Οι περισσότεροι Κεφαλλονίτες έμειναν μόνιμα στον τόπο τους. «... οι φόβοι της κυβερνήσεως δια τυχόν δημιουργίαν προσφυγικού ζητήματος εκ της μετακινήσεως των σεισμοπλήκτων είναι αβάσιμοι και τα μέτρα προς παρεμπόδισιν της αναχωρήσεώς των, αδικαιολόγητα. Διατί, όσοι εζήτησαν να φύγουν κατά τας πρώτας ημέρας του πανικού δια να εύρουν περίθαλψιν πλησίον συγγενών των εις την λοιπήν Ελλάδα, θα επέστρεφον ευθύς ως θα εδημιουργούντο και πάλιν αι στοιχειώδεις προϋποθέσεις διαβιώσεώς των, διότι με τας πατρίδας των συνδέονται δι’ ισχυρών πνευματικών, συναισθηματικών και υλικών δεσμών» .
ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΑΥΓΟΥΣΤΟ…
Ακολούθησαν «πρωτοφανείς κακοκαιρίες- ίσως επακόλουθα των σεισμών-.. και 3.000 σεισμικές δονήσεις» . Όμως ούτε τότε πτοήθηκαν οι Κεφαλλονίτες. «Την Κεφαλλονιά εμείς εδώ, με τη βοήθεια του Αγίου και την συνδρομή του Κράτους, θα την ξαναφτειάσουμε καλύτερη απ΄ό,τι ήταν. Βέβαια θα περάσουν χρόνια και θα υποβληθούμε σε κόπους και θυσίες, αλλά αυτό δεν το υπολογίζουμε» ομολογεί ο ανώνυμος Κεφαλλονίτης στον απεσταλμένο του Έθνους Ε. Παναγιωτόπουλο.
Μετά τους σεισμούς η «απογραφή των ζημιών έφερε τα 93% των οικημάτων της Κεφαλληνίας ως καταστραφέντα και μόνον το 7% επισκευάσιμα. Μετά δύο χρόνια δυνάμεθα να διαπιστώσωμεν ότι η στατιστική εκείνη υπήρξεν αισιόδοξος. Η καταστροφή έφθασε τα 99% » .
Στο Αργοστόλι τα πρώτα ερείπια υπολογίστηκαν σε 650.000 μ3, συνολικά δε, υπερέβησαν το 1.000.000 μ3. Το έργο της αποκομιδής των ερειπίων είχαν αναλάβει οι εταιρείες «Κύκλος» και «Αρχιμήδης» . «Το υλικό από τα ερείπια ερρίχθηκε κατά κανόνα εις την θάλασσαν. Επλάτυναν έτσι οι προκυμαίες και έγιναν προεκτάσεις στις προβλήτες, αλλά εχάθηκε ένα υλικό που ήταν πολύτιμο για την ανοικοδόμηση» . Όμως «αν στο Αργοστόλι έχει γίνει κάποια συστηματικότερη εκκαθάρισις, στο Ληξούρι τα ερείπια μενουν ακόμη όρθια ή σωριασμένα μέσα στην πόλιν, δίνοντας έτσι, μαζί με τα παραπήγματα που τα περιβάλλουν την εικόνα μιας τραγικής και χαώδους καταστάσεως» .
Όρθιο απόμεινε στην πρωτεύουσα του νησιού το ισόγειο -πλέον- αρχοντικό της οικογένειας Γκιντιλίνη – Κοσμετάτου και το σπίτι του Βρεττού δίπλα στη Βιβλιοθήκη, σαν μικρές Πομπηϊες να σηκώνουν στους τοίχους τους το βάρος ενός κόσμου που καταποντίστηκε. Απόμειναν τέμπλα και παραγκωνισμένοι από τη βιομηχανοποίηση ανεμόμυλοι, αγροτόσπιτα και κάποια καμπαναριά. Στο Ληξούρι αντιστάθηκε το Γηροκομείο, το αρχοντικό των Ιακωβάτων, το Γερουλανέϊκο και ελάχιστα σπίτια στους γύρω οικισμούς. Και κάποια σπίτια στη Λειβαθώ, μεταξύ των οποίων και το ιστορικό σπίτι του Λόρδου Μπάϋρον .
Τον Οκτώβρη του 1954 πραγματοποιήθηκε κλήρωση «των κοινοτήτων εκείνων αι οποίαι θα συμπεριληφθούν εις το πρόγραμμα του πρώτου έτους της ανοικοδομήσεως» . Στην Επαρχία Κραναίας κληρώθηκαν συνολικά 1.373 σπίτια, στην Πάλη 668 και στην Σάμη 2.343. «Τα υπό ανέγερσιν σπίτια είναι τριών κατηγοριών, αναλόγως της ζώνης όπου ευρίκονται αι οικίαι» .
Έτσι, το κράτος ξεκίνησε την ανοικοδόμηση. «Το πρόβλημά της ... πρέπει και επιβάλλεται να αντιμετωπισθή ριζικά και στο σύνολό του και κατά κάποιο τρόπο εντελώς διαφορετικά από ό,τι μέχρι σήμερα έγινε» . Στη «Φωνή των Σεισμοπλήκτων» δημοσιεύεται κατάλογος με ονομασίες χωριών που μετατίθενται εντελώς ή μερικώς ή κρίνεται απαραίτητο να γίνει μερική διαμόρφωση σχεδίου .
Στο Αργοστόλι, την περίοδο εκείνη, είχαν σταλεί έξη γεωλόγοι με επικεφαλής τον Καθηγητή Παπασταματίου και κατέληξαν –εκτός των άλλων και- στα εξής συμπεράσματα. «Ως προς το Αργοστόλιον... η νέα πόλις πρέπει να κτισθή εις το ΝΔ τμήμα όπου το έδαφος αποτελείται εξ ασβεστολίθου και παρέχει ασφαλεστέρας εγγυήσεις έναντι σεισμικών δονήσεων. Η πόλις του Ληξουρίου είναι δυνατόν να ανοικοδομηθή εις την ίδιαν θέσιν, εξαιρέσει της παραλιακής λωρίδος, εις βάθος 100 μ. και από 50-60 μ. εκατέρωθεν του χειμάρρου. Το Βαθύ ... δύναται να ανοικοδομηθή εις την ιδίαν θέσιν εξαιρέσει του κεντρικού αυτού τμήματος, το οποίον είναι ακατάλληλον δι΄ οικισμόν. Η Σάμη θα πρέπει να μετατοπισθή εξ ολοκλήρου... Η Αγία Ευφημία πρέπει να κτισθή εκείθεν της αριστεράς παρυφής της σημερινής πόλεως» .
Στο περιοδικό «Νέα Εστία» ο Π.Α. Μιχελής αναπτύσσει τι πρέπει να προσεχθεί κατά το κτίσιμο των νέων οικισμών. Πόλεις με σύγχρονο σχεδιασμό, με φαρδείς δρόμους για λόγους ασφάλειας και υγιεινής, με χωροταξική μελέτη, με σύγχρονη αρχιτεκτονική και αντισεισμικές κατασκευές. Τελικά, όσον αφορά στο Αργοστόλι και στο Ληξούρι, αν και δεν έγινε αναχρονισμός, αλλοιώθηκε το πρόσωπό τους, καταστράφηκαν άσκοπα με την οικοπεδοποίηση μεγάλες εκτάσεις, διαμελίστηκαν χώροι ιδιαίτερου κάλλους και γενικά παραμορφώθηκαν οι κομψές πολιτείες κατά τρόπο οικτρό.
Με τίτλο «Η κακή αρχή που έγινε ωδήγησεν εις αδιέξοδον» ο Καθηγητής Αμίλκας Αλιβιζάτος ως αίτια της «φρικτής πραγματικότητος» θεωρεί τα εξής: «Το Υφυπουργείον Ανοικοδομήσεως ... μέχρι σήμερον και εντός διετίας εμφανίζει σειράν πέντε υφυπουργών!... απεπνίγη η πολύτιμος εις τον τόπον μας ιδιωτική πρωτοβουλία ήτις, αν είχεν αφεθή εξ’ αρχής ελευθέρα, έστω και υπό έλεγχον, και εν προκειμένω θα είχεν ήδη θαυματουργήσει... Κατεστρώθησαν μεγαλοπρεπή και ωραιότατα εις το χαρτί αρχιτεκτονικά σχέδια ... υπό αρίστων... οι οποίοι όμως, ως επί το πλείστον, ουδέποτε ίσως είδον τα νησιά ούτε προ, ούτε μετά τους σεισμούς... Κτίζονται σπίτια –πλην εξαιρέσεων- άνευ οιασδήποτε προβλέψεως υγιεινής και αποχετεύσεως... Τα σχέδια και τα υλικά των κτιζομένων οικιών είναι κατά πολύ κατώτερα του προχείρου...Εξαίρεσιν κατά πάντα αξιέπαινον φαίνεται να παρουσιάζη το ανοικοδομηθέν ήδη εκ πρωτοβουλίας και ευεργετικής διαθέσεως του εφοπλιστού κ. Βεργωτή μικρόν χωρίον Κουρκουμελάτα, το οποίον θα ήτο δυνατόν να χρησιμεύση και ως πρότυπον ανοικοδομήσεως».
Μέσα στις εξαιρέσεις όλων αυτών που σχεδίαζαν επί χάρτου χωρίς να ξέρουν πού πέφτει η Κεφαλλονιά, είναι ο πολιτικός μηχανικός κ. Δημήτρης Παυλάτος. Ο Καθηγητής και Ακαδημαϊκός Αμίλκας Αλιβιζάτος έσπευσε να συγχαρεί «θερμώς» τον Κεφαλλονίτη μηχανικό για τον οποίο διαβάζουμε στην Ελευθεροτυπία : «Αργυρό Μετάλλιο δόθηκε στον πολιτικό μηχανικό Δημήτρη Παυλάτο που 25 ολόκληρα χρόνια από τότε που καταστράφηκε από σεισμούς η Κεφαλλονιά, ιδιαίτερή του πατρίδα, προσφέρει ανιδιοτελώς τις υπηρεσίες του στην ανοικοδόμησή της». Ατελείωτη σειρά σχεδίων αρχιτεκτονικών -δωρεάν μελέτη στο νησί του- συνέβαλε στη διάσωση του μοναδικού αρχιτεκτονικού προσεισμικού πλούτου. Το καμπαναριό, το τέμπλο και ο Ι.Ν. του Αγίου Γερασίμου της Μονής στα Ομαλά, το Φανάρι των Αγίων Θεοδώρων, το καμπαναριό της Δραπανιώτισσας, η αποτύπωση της Γέφυρας Δεβοσέτου και της Κολώνας, η Κοργιαλένειος Βιβλιοθήκη, το μνημείο των Ριζοσπαστών, είναι κάποια από τα προσεισμικά στολίδια του τόπου μας τα οποία αποτύπωσε ο κ. Παυλάτος, ενώ στα σύγχρονα κτίρια συγκαταλέγονται η Νομαρχία, το Δημαρχείο Αργοστολίου, το Λιμεναρχείο-Τελωνείο, η Λαχαναγορά, η Επισκοπή.
Οι βαθιές πληγές του σεισμού πολύ αργότερα έσβησαν. Στο περιοδικό «Ταχυδρόμος» της 24ης Δεκεμβρίου 1954 αναφέρεται πως «για δεύτερη φορά οι άτυχοι κάτοικοι... υποχρεώνονται να γιορτάσουν Χριστούγεννα κάτω από τα θλιβερά ξύλινα παραπήγματα». Χαρακτηριστικό είναι πως, εν έτει 2003 γκρεμίστηκαν-μετά από μακροχρόνιες δικαστικές διαμάχες- τα τελευταία τόλλ στο Αργοστόλι.
Το τελικό αποτέλεσμα όλων των τότε προσπαθειών ήταν: « Η Κεφαλληνία: Υπόδειγμα ανοικοδομήσεως προς … αποφυγήν» . Όμως, η αντισεισμική της κατασκευή αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση.
Πέρασαν τα πρώτα δύσκολα μετασεισμικά χρόνια. Μετά τη δεκαετία του ’70 άρχισε η νέα περίοδος αναγέννησης. Έγιναν έργα υποδομής και καλλωπισμού. Το Αργοστόλι αναγεννήθηκε και άρχισε να αγγίζει το χτες επανακτώντας τη χαμένη του κοινωνική και πολιτισμική αίγλη.
Σε αυτό το κτισμένο αμφιθεατρικά οικιστικό καταφύγιο που το προστατεύουν χαμηλωμένοι λοφίσκοι, κυριαρχεί η θάλασσα και αποτελεί μαζί της ένα ενιαίο αισθητικό και λειτουργικό σύνολο. Θησαυρός και κόσμημα της Κεφαλλονιάς, το Αργοστόλι έχει την ευθύνη αλλά και το προνόμιο να δημιουργεί. Μεριμνά για τη διατήρηση της πολιτιστικής παράδοσης, ενσωματώνει στο παρόν το παρελθόν και το μέλλον, υιοθετεί τη φινέτσα και την αρχοντιά κι αποτελεί το καθρέφτισμα του νησιού, καθώς η ιστορία της πρωτεύουσας πόλης του είναι η ίδια η ιστορία της Κεφαλλονιάς.
Δανειζόμαστε τη φράση από το μεγάλο μας εθνικό ποιητή, Διονύσιο Σολωμό, που υπαγορεύει ... κι αν όλα χαθούν, και τα πλούτια και τα παλάτια κι όλα...
τίποτε δεν είναι άν η ψυχή μείνει στητή και ολόρθη...
Κι αυτό απέδειξαν οι Κεφαλλονίτες.
(*)Το κείμενο προέρχεται από το ομώνυμο επετειακό λεύκωμα, έκδοση Δήμου Αργοστολίου, 2003 (εκτός εμπορίου)
